Ontdek hoe een universiteitsstudent aan de kust van Engeland een nieuwe soort prehistorisch zoogdier vond dat 145 miljoen jaar geleden leefde, wat belangrijke informatie opleverde over de evolutie van de eerste zoogdieren die samen met de dinosaurussen leefden.

Een simpele strandwandeling kan een beslissend moment voor de wetenschap zijn. In een van de meest bezochte fossielengebieden in het zuiden van Engeland stuitte een jonge universiteitsstudent letterlijk op een klein botje dat het beeld van zoogdieren uit de tijd van de dinosaurussen op zijn kop zette. De vondst werd niet in een laboratorium gedaan, noch na jarenlang onderzoek, maar tussen de stenen op de winderige kust van Durston Bay in het zuiden van Groot-Brittannië. Daar, in Durston Bay, vond de 22-jarige paleontologiestudent Benjamin Weston een minuscule kaak van een zoogdier dat 145 miljoen jaar geleden leefde.

Over de ontdekking wordt verslag gedaan in een wetenschappelijk artikel dat is gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the Geologists’ Association. Het gevonden fragment is niet alleen een nieuwe soort in de uitgestorven groep van de multituberculaten, maar ook de eerste kaak van dit type die sinds het Victoriaanse tijdperk in Swanage is gevonden. Bovendien is dit al de derde vondst van een nieuw zoogdier door studenten van de Universiteit van Portsmouth in minder dan tien jaar tijd, wat voor veel enthousiasme heeft gezorgd in academische kringen.

Een kleine, maar informatievolle fossiel

De fossiele kaak is slechts 16,5 mm lang, iets langer dan die van een muis, en bevat een reeks tanden met een zeer bijzondere morfologie: een langwerpige snijtand, een tandeloze ruimte (diastema) en vier puntige premolaren. Hoewel deze elementen lijken op die van moderne knaagdieren, behoren ze duidelijk tot de groep van de multituckers, een oude tak van uitgestorven zoogdieren die samen met de dinosauriërs leefden.

De nieuwe soort kreeg de naam Novaculadon mirabilis. Het woord “Novaculadon” verwijst naar de scherpe, mesachtige premolaren, en “mirabilis” betekent dat de fossiel in uitstekende staat is bewaard gebleven, waardoor een zeer gedetailleerde anatomische analyse kon worden uitgevoerd. “Dit is een opmerkelijke ontdekking, vergelijkbaar met die van de tanden van eutheria-zoogdieren in 2017”, aldus paleontoloog Steve Sweatman, die ook aan het onderzoek heeft meegewerkt.

De vondst is opmerkelijk vanwege zijn zeldzaamheid in tijd en ruimte. Hoewel multituberculaten in het Mesozoïcum zeer talrijk en divers waren, worden goed bewaarde resten van deze groep in West-Europa niet vaak aangetroffen. Het is zelfs de eerste keer in meer dan honderd jaar dat een dergelijk overblijfsel in dit specifieke deel van Engeland is gedocumenteerd.

Nieuwe ontdekking over glucose in je lichaam: het geheime pad dat suiker volgt in je cellen wordt onthuld

Geavanceerde technologie voor een millimeterkleine kaak

De fossiel werd in niet perfecte staat gevonden. Een deel van de kaak was bedekt met steen en het was onmogelijk om de details duidelijk te zien. Om dit probleem op te lossen, gebruikte het team hoge-resolutie computertomografie (CT), een methode waarmee de binnenkant van een fossiel kan worden gevisualiseerd zonder het te beschadigen.

Digitale reconstructie speelde een cruciale rol in het onderzoek: Jake Keen, een voormalige student van dezelfde paleontologieopleiding, verwerkte de gegevens uit Abu Dhabi en paste wat het team ‘digitale tandheelkundige chirurgie’ noemde toe. Met behulp van deze procedure werden de restanten van het gesteente virtueel verwijderd en werden de tanden afzonderlijk geïsoleerd. Vervolgens printten technici van de Universiteit van Portsmouth vergrote 3D-replica’s om elk detail te bestuderen zonder risico op beschadiging.

Dankzij de combinatie van technologie en samenwerking tussen voormalige en huidige studenten kon de fossiel nauwkeurig en veilig worden bestudeerd. Zo kon worden bevestigd dat het om een tot nu toe onbekende soort gaat.

Hoe leefde Novaculadon mirabilis?

Dit kleine zoogdier leefde in het Berriasien, 145 miljoen jaar geleden, midden in het tijdperk van de dinosauriërs. Ondanks zijn bescheiden afmetingen was hij goed aangepast aan zijn omgeving. Volgens het onderzoek was hij waarschijnlijk een alleseter en voedde hij zich met kleine ongewervelde dieren, zoals wormen en insecten.

De tanden zijn een belangrijke aanwijzing: scherpe snijtanden en mesvormige premolaren suggereren dat het dier een andere voedingsstrategie had dan moderne knaagdieren, zoals eekhoorns of ratten. Er is gesuggereerd dat zijn tanden, naast het vermalen van zaden, ook geschikt waren voor het snijden en scheuren van hardere materialen, zoals chitine of zacht dierlijk weefsel.

Op een artistieke illustratie van Hamza Imran, ook een student paleontologie, is een klein, met vacht bedekt dier met vlekken en strepen afgebeeld. Hoewel deze kenmerken hypothetische reconstructies zijn, gebaseerd op moderne dieren en hun ecologische omgeving, helpen ze ons voor te stellen hoe het dier er tijdens zijn leven uit zou kunnen hebben gezien.

Een voedingsdeskundige waarschuwt voor watermeloenen met witte vlekken op de schil: “Dat betekent dat…”

Multituberculaten: een succesverhaal in de evolutie prehistorisch zoogdier

Multituberculaten vormen de meest diverse orde van zoogdieren uit het Mesozoïcum, met momenteel meer dan 200 soorten. Hun naam komt van de talrijke bultjes of ‘tuberculi’ op hun achterste tanden. Deze structuren stelden hen in staat om voedsel efficiënt te vermalen en een breed scala aan ecologische niches te bezetten.

In 130 miljoen jaar evolutie hebben ze zich aangepast aan zowel terrestrische als arboreale habitats en varieerden ze in grootte van muis tot bever. Dankzij hun diversiteit en veerkracht overleefden ze de massale uitsterving in het Krijt, die een einde maakte aan de niet-vliegende dinosaurussen, maar uiteindelijk stierven ze uit in het Oligoceen, ongeveer 33 miljoen jaar geleden.

De vondst van Novaculadon mirabilis voegt nog een stukje toe aan deze uitgebreide en complexe evolutionaire puzzel en versterkt het idee dat de eerste zoogdieren niet slechts marginale wezens waren, maar onopgemerkte helden van de ecosystemen van het Mesozoïcum.

Het belang van universitair veldonderzoek

Deze ontdekking is niet alleen een verrijking voor de Europese paleontologie, maar onderstreept ook de educatieve waarde van universitair veldwerk. De opleiding paleontologie aan de Universiteit van Portsmouth, gelegen vlakbij het eiland Wight, dat bekend staat als het ‘eiland van de dinosaurussen’, biedt een bijzonder praktijkgerichte opleiding. Studenten nemen deel aan frequente excursies naar gebieden met uitzonderlijke paleontologische vondsten, zoals de Jurassic Coast en Swindon zelf.

In de afgelopen tien jaar zijn drie nieuwe soorten fossiele zoogdieren ontdekt door studenten van deze universiteit, wat aantoont dat het onderwijsmodel niet alleen bijdraagt aan de opleiding, maar ook aan echte vooruitgang in de wetenschappelijke kennis.

“Ik ben het team en de universiteit erg dankbaar dat ze me hebben geholpen mijn eerste stappen in de academische paleontologie te zetten”, aldus Weston. Zijn enthousiasme en toewijding bewijzen dat de wetenschap zich blijft ontwikkelen dankzij mensen die niet bang zijn om goed te kijken naar wat anderen over het hoofd zouden zien.